İnsan–heyvan ximeralarının yaradılması elmi müstəvidə genişlənir və diqqətçəkən nəticələr ortaya çıxarmaqdadır.
Lent.az xarici mediaya istinadla xəbər verir ki, “Ximera” sözü çox zaman mifoloji çoxbaşlı canlıları xatırlatsa da, bu anlayışın müasir elmdə də real qarşılığı var.
Elm ədəbi məlumatlarına görə, təxminən yüzlərlə insan ximera halına rast gəlinib, yəni bir insanın hüceyrələri iki fərqli genetik xəttə sahib olur və ya doğulmamış əkiz embrion sonradan dünyaya gələn şəxsin genetik valideyini kimi çıxış edə bilir.
İlk insan–donuz ximeraları və böyük ümidlər
Daha geniş yayılmış forma isə növlərarası ximerizmdir. 2017-ci ildə alimlər ümidverici məqsədlə ilk insan–donuz ximerasını yaratdılar: donuz embrionuna az sayda insan hüceyrələri yerləşdirildi. Məqsəd gələcəkdə orqan çatışmazlığını aradan qaldırmaq üçün insanlar üçün uyğun orqanların heyvan bədənində yetişdirilməsi idi.
Lakin proses mürəkkəb idi. Məsələn, siçan və ya donuz hüceyrələri “təbii RNA immuniteti” vasitəsilə insan hüceyrələrini sıxışdırır və nəticədə onların bədəndə inteqrasiya olunmasını çətinləşdirirdi.
Yeni kəşf: ximerizmi gücləndirən zülal
Cell jurnalında dərc olunan yeni araşdırmada Texasın Cənub-Qərb Universiteti alimləri hüceyrələrdə bu müdafiə mexanizmini tənzimləyən MAVS adlı zülalı müəyyən edib.
Bu zülal deaktivləşdirildikdə, immun siqnalı zəifləyir və insan hüceyrələri daha yaxşı rəqabət apara, yaşaya və heyvan embrionuna inteqrasiya ola bilir.
Araşdırmanın baş müəllifi Çzün U bildirib: “Bu nəticələr donor insan hüceyrələrini dəyişdirmədən insan–heyvan ximerizmini gücləndirmək imkanları açır”.
Onun sözlərinə görə, bu üsul gələcəkdə heyvanlarda insan orqanlarının yetişdirilməsi və transplantasiya üçün yaranmış qlobal orqan çatışmazlığının azaldılması baxımından ciddi perspektiv yaradır.
Əvvəlki elmi irəliləyişlər
Bu iş tədqiqat qrupunun ötən il dərc olunan araşdırmasının davamıdır. Həmin araşdırmada alimlər müxtəlif növ hüceyrələrin bir-birinə yapışmasını çətinləşdirən hüceyrə adeziya molekullarını (CAM) “yan keçmə” üsulu hazırlamışdılar. Onlar insan kök hüceyrələrinin səthini dəyişdirərək digər növlərin antigenlərinə bağlana bilən nanoantikorlardan istifadə etmişdilər.
Etik mübahisələr davam edir
Əlbəttə, insan–heyvan ximeralarının yaradılması illərdir etika mübahisələrinə səbəb olur. İnsan hüceyrələrinin belə ximeralarda adətən cəmi 10%-dən az yer tutmasına baxmayaraq, heyvan hüquqlarını müdafiə edən qruplar bu texnologiyaya qarşı çıxır.
Bununla belə, son illərdə ksenotransplantasiya genetik dəyişdirilmiş donuz orqanlarının insana köçürülməsi istiqamətində ciddi irəliləyiş var:
2024-cü ilin martında Massaçusets şəhər xəstəxanasında ilk dəfə genetik dəyişdirilmiş donuz böyrəyi canlı insana köçürüldü. Bu ilin əvvəlində NYU Langone Health klinikasında böyrək çatışmazlığının son mərhələsində olan xəstələrdə ksenotransplantasiya klinik sınaqlara başladı.
Hazırda ABŞ-da 100 mindən artıq insan orqan transplantasiyası üçün növbədədir və yeni həll yolları həyati əhəmiyyət daşıyır. Etik baxışlardan asılı olmayaraq, insan–heyvan ximeraları bu böhranı aradan qaldırmaq üçün nəzərdən keçirilən modellərdən biridir.
Ev heyvanlarının klonlaşdırılması da inkişaf edir
Meta.ua redaksiyası daha əvvəl yazmışdı ki, ev heyvanlarının qısa ömür sürməsi fonunda bəzi insanlar, o cümlədən məşhurlar (Tom Bredi və Barbra Streisand kimi) onları klonlaşdırmaqla bağlı imkanları araşdırırlar.
1997-ci ildən sonra böyük biznesə çevrilən bu texnologiya itki sonrası bağın qorunmasına şərait yaratsa da, çox yüksək qiymət (50 000 dollardan çox), sağlamlıq riskləri və klonun xaraktercə və davranışca orijnaldan fərqlənməsi ehtimalı kimi mənfi tərəfləri də mövcuddur.
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/lent_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi TikTok-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi X-da izləyin
