2025-ci il müharibələrin “qızğın” olduğu illərdən biri kimi yadda qaldı: yeni cəbhələr açıldı, bəzi münaqişələr daha da şiddətləndi. Eyni zamanda informasiya müharibəsi gedirdi. Sosial media görüntüləri, şahid videoları, blogerlərin araşdırmaları real döyüş meydanının bir parçasına çevrildi. Beynəlxalq statistika isə bizim bəhs etdiyimiz dəhşətdən rəqəmlərlə danışır. Bu standarta görə, müharibədəki insan faciəsi belə bölünüt: “battle deaths” (döyüşlə bağlı birbaşa ölüm), “organized violence” (mütəşəkkil zorakılıq) və “one-sided violence” (mülki əhaliyə qəsdən hücumlar) kimi.
Lent.az-ın əməkdaşının hazırladığı bu yazıda 2025-ci ildə müharibələrdə nə qədər insanın ölməsi araşdırılıb.
2025-ci il dünyada silahlı münaqişələrin həm coğrafi, həm də “şiddət” baxımından genişləndiyi dövr kimi yadda qaldı. Ukrayna müharibəsi, Qəzza və bölgədə davam edən eskalasiya dalğaları, Sudanda dağıdıcı vətəndaş müharibəsi, Myanmada parçalanmış silahlı qarşıdurmalar, Latın Amerikasında silahlı qruplaşmalar və Gang zorakılığı kimi müxtəlif tip münaqişələr eyni ildə paralel şəkildə qlobal ölüm statistikasını ağırlaşdırdı. Lakin ən vacib sual budur: 2025-ci ildə müharibələrdə neçə nəfər öldü və bunların nə qədəri mülki şəxs idi?
2025-ci il üçün ən yaxın qlobal ölüm rəqəmi: 240 mindən çoxdur
Qlobal miqyasda 2025-ci ili əhatə edən ən güclü “near real-time” (tam real vaxtda) göstəricilərdən biri ACLED-in Conflict Index (dünyada müharibə, silahlı toqquşma, terror aktı və siyasi zorakılığın səviyyəsini, intensivliyini və trendini ölçən qlobal analitik göstərici) icmalında verilir. ACLED 1 dekabr 2024 – 28 noyabr 2025 aralığında dünyada 204,605 zorakı hadisə qeydə alındığını və bu hadisələrin “konservativ” hesabla 240,000-dən çox ölümə səbəb olduğunu bildirir.
Bu göstərici 2025-ci ildə müharibə və siyasi zorakılıq nəticəsində birbaşa insan itkisinin miqyasını anlamaq üçün ən praktik “qlobal hesabat”lardan biridir: 12 aylıq dövrdə 240 mindən çox insan itkisi deməkdir.
2025-ci ildə mülki şəxslərin həlak olduğu ərazilər
Ukrayna: 2025-ci ilin ilk 11 ayında 2,311 mülki ölüm faktı təsdiqlənib.
Qəzza: 2025-də davam edən yüksək ölüm yükü və mülki struktur
Beynəlxalq təşkilatların hesabatına görə, Qəzzaya giriş məhdudiyyəti olduğu üçün bu barədə dəqiq məlumatlar verilmir. Sadəcə qeyd edilir ki, 2025-ci il payız ayına qədər müddətdə münaqişələrin daha çox şəhər mühiti və mülki məkanlara keçdiyini müşahidə edirik və nəticədə mülki şəxslərin itkilərinin və strukturun risk kimi artdığı məlumdur.
Sosial media və KİV bu rəqəmləri necə formalaşdırır? (və niyə ehtiyat lazımdır)
Bununla yanaşı etibarlı beynəlxalq təşkilatlar elan edirlər ki, sosial mediada qəsdən saxta görüntülər, köhnə videolar yeni kimi yayılır. Onlar montaj edilir, tərəflərin məqsədli manipulyasiyası davam edir. Buna görə, ən doğrusu budur ki, sosial media məlumatını “fakt” kimi yox, yoxlamaya ehtiyacı olan siqnal kimi götürmək olar.
Xatırladaq ki, mülki qurbanların qlobal faizini “dəqiq yekun” kimi demək üçün məlumatlar natamamdır; ancaq ölkə üzrə təsdiqlənmiş mülki itkilər çox yüksəkdir. Məsələn, Ukraynada 2025-ci il yanvar–noyabrda 2,311 mülki ölüm təsdiqlənib. Qəzza üzrə 2025-ci il boyunca hesabatlarda yeniləmələr davam edir. Dəqiq rəqəm göstərilmir.
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/lent_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi TikTok-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi X-da izləyin
