Azərbaycanda ailə institutuna olan xarici təsirlər

Elm və texnologiyanın sürətli inkişafı dünya ölkələri arasında əlaqələrin keyfiyyət və kəmiyyətcə artmasına səbəb olur. Bu proseslər nəticəsində milli sərhədlər getdikcə önəm itirir və fərqli mədəniyyətlər, dəyərlər, həyat tərzləri qarşılıqlı təsirə məruz qalır. Dünya bir "qlobal kənd"ə çevrilir, lakin qloballaşmanın müsbət tərəfləri ilə yanaşı, milli dəyərlərin qorunması və fərqliliyinin saxlanması məsələləri də aktuallaşır. Qloballaşma vasitəsilə insanlar müxtəlif mədəniyyətlərlə tanış olur, iqtisadi əlaqələr güclənir, texnologiya və informasiya mübadiləsi sürətlənir. Lakin bu sürətli dəyişikliklər bəzi milli dəyərlərin itirilməsinə və sosial strukturun zəifləməsinə də gətirib çıxara bilər. Azərbaycan kimi milli kimliyi və ənənələri ilə zəngin olan ölkələr üçün bu proses daha həssas və diqqətlə idarə olunmalıdır.

Milli ailə dəyərləri, xüsusilə də Azərbaycan kimi köklü ənənələri olan cəmiyyətlərdə, bu qloballaşma dalğasından müəyyən dərəcədə təsirlənir. Beynəlxalq ictimaiyyətlə əlaqələrin, iqtisadi və mədəni əməkdaşlıqların inkişafı ölkələrə yeni imkanlar yaradır, lakin bir sıra hallarda milli dəyərlər sistemi zədələnir və ya zəifləyir. Xarici mədəni təsirlər, xüsusilə Qərb həyat tərzi və ailə modelləri Azərbaycanda gənc nəsil arasında müəyyən sosial dəyişikliklərə səbəb olur. Bu dəyişikliklər arasında ailə strukturunun sadələşməsi, nikah və ailə münasibətlərinə fərqli yanaşmaların yaranması müşahidə olunur. Bu isə uzunmüddətli perspektivdə ailə institutunun zəifləməsi təhlükəsini doğura bilər.

Azərbaycan ailəsinin strukturu

Azərbaycan ailəsi uzun illər ərzində formalaşmış dərin milli ənənələrə əsaslanır. Bu ənənələr ailə üzvləri arasında qarşılıqlı hörmət, sevgi, məsuliyyət və dəstəyin mərkəzə qoyulduğu bir modeli əks etdirir. Azərbaycan ailəsini xarici ölkələrdən fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərdən biri qadın və uşaqlara olan hörmətli münasibət, ailədə kişinin əsas iqtisadi və sosial məsuliyyət daşımasıdır. Azərbaycanda ailə modeli ailə üzvlərinin sosial statusu və nikahın həm rəsmi, həm də dini cəhətdən möhkəmliyi ilə xarakterizə olunur. Çoxlu ailə üzvlərinin birlikdə yaşaması və qarşılıqlı dəstək göstərməsi milli ailə modelinin vacib elementlərindəndir.

Bu ailə modeli həmçinin cəmiyyətin strukturunda xüsusi yer tutur və ölkənin milli kimliyinin qorunmasında önəmli faktor hesab olunur. Ailə Azərbaycan cəmiyyətində sosial, mədəni və iqtisadi həyatın mərkəzidir. Bu strukturun qorunması milli dəyərlərin, mədəni irsin və ənənələrin gələcək nəsillərə ötürülməsi üçün zəruridir.

Texnologiyanın inkişafı ilə birlikdə internet və sosial şəbəkələr həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Bu platformalar məlumat mübadiləsi və sosial əlaqələrin qurulması üçün geniş imkanlar təqdim etsə də, bəzən ailə dəyərlərinə zərər verən mənfi təsirlərə də yol açır. Azərbaycanda xüsusilə gənc nəsil arasında sosial şəbəkələrdə yayılan təsirlər ailə institutunun zəifləməsinə səbəb ola bilər.

Hibrid təhdidlər, əsasən, bu platformalarda milli dəyərlərə zidd ideyaların yayılması, ailə modelinin pozulmasına yönəlmiş psixoloji və sosial təzyiqlər vasitəsilə həyata keçirilir. Sosial mediada qeyri-rəsmi nikah, ailə institutunun sarsılması, ailədaxili münasibətlərin zəifləməsi kimi məsələlər təbliğ olunur. Bu cür təbliğatların uşaqların və gənclərin psixologiyasına və sosial inkişafına mənfi təsiri böyükdür. Eyni zamanda, bəzən xarici ölkələrdən gələn məzmun və dəyərlər Azərbaycan cəmiyyətinin milli və dini dəyərləri ilə uyğun gəlmir, bu da qarşıdurma və gənclər arasında mənəvi böhranlara səbəb ola bilər.

Azərbaycanda son illərdə vətəndaş nikahı və qeyri-rəsmi nikah formalarının sürətlə yayılması milli dəyərlərə zidd olaraq qiymətləndirilir. Bu tendensiya, xüsusilə xarici təsirlər və müəyyən beynəlxalq institutların fəaliyyətləri ilə əlaqələndirilir. Vətəndaş nikahı modelləri Azərbaycanda ailə institutunun möhkəmliyini zəiflətmək, ailə üzvləri arasında hüquqi və sosial məsuliyyətlərin azalmasına səbəb olmaq potensialına malikdir.

Qərb ölkələrində bu model geniş yayılmış olsa da, Azərbaycanda milli ənənələrə uyğun gəlmir və sosial-mədəni baxımdan ciddi problemlərə yol aça bilər. Ailə institutunun zəifləməsi cəmiyyətin dayanıqlılığına, tolerantlığına və sosial stabilliyinə mənfi təsir edir.

Bahar Muradovanın Azərbaycanda Ailə İnstitutuna Xarici Təsirlər Haqqında Fikirləri

Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Bahar Muradova hesab edir ki, problemlərin və risklərin qloballaşdığı, həll yollarının isə parçalandığı müasir dünyada ailə institutunun zəifləməsi, ailədaxili münasibətlərdə mənəvi boşluqlar və sosial təcrid riski bütün ölkələr üçün ortaq problemə çevrilib. Bu çağırışlara isə yalnız ortaq dəyərlərin müdafiəsi,birgə təşəbbüslər və beynəlxalq əməkdaşlıq sayəsində cavab tapmaq olar. Bahar Muradova qeyd edir ki, Azərbaycan dövləti ailəni cəmiyyətin əsası, milli kimliyin qoruyucusu və strateji inkişafın dayağı kimi qiymətləndirir. Bu baxış Prezident İlham Əliyevin liderliyində ailə institutunun, milli-mənəvi dəyərlərin qorunması şərti ilə dövlətin sosial siyasətinin mərkəzində dayanır. Birinci vitse-prezident xanım Mehriban Əliyeva milli və beynəlxalq miqyasda bu prosesin önündə gedərək bütün səviyyələrdə örnək fəaliyyət sərgiləyir.

Hazırda “Azərbaycan Respublikasının ailə siyasətinin kompleks və strateji əsaslarını müəyyənləşdirəcək sənəd kimi "Ailə Konsepsiyası”nın üzərində işlərin aparıldığını diqqətə çatdıran Dövlət Komitəsinin sədri bildirir ki, yalnız ailə yönümlü siyasətlər vasitəsilə qloballaşmanın təzyiqləri qarşısında davam gətirə və cəmiyyətlərimizin müqavimət hissini möhkəmləndirə bilərik. Qeyd edir ki, tarixən çoxmillətli və çoxkonfessiyalı mədəniyyətə malik Azərbaycan unikal müxtəlifliyini özünün strateji üstünlüyü kimi qoruyub saxlayır. Müxtəlif etnik və dini icmaların birgə dinc yaşam tərzi cəmiyyət üzvləri arasındakı münasibətlərə qarşılıqlı hörmət və tolerantlıq ruhunu aşılayır. Bu əsasda formalaşan multikultural dəyərlər ailə münasibətləri, uşaq tərbiyəsi və qadınların sosial həyatda iştirakı məsələlərində zəngin təcrübə və uzlaşma nümunələri əldə etməyə imkan yaradıb.

Bahar Muradova nəzərə çatdırır ki, dünyanın müxtəlif bölgələrində müharibələr, onların doğurduğu müxtəlif xarakterli zorakılıqlar, ailələrin dağılması və kütləvi miqrasiya axınları müşahidə olunur. Belə problemlərdən əziyyət çəkən Azərbaycan xalqı da daxili birliyi və əzminə söykənərək özünün ədalətli mübarizəsi nəticəsində ərazi bütövlüyünü bərpa etmiş, Qələbədən dərhal sonra regionda təhlükəsizliyin bərqərar olunması üçün ardıcıl sülh təşəbbüsləri ilə çıxış edib. İndi cəmiyyətin rifahı, qadınların və uşaqların reabilitasiyası, ailələrin münaqişədən sonrakı dövrdə müdafiəsi və sosial inteqrasiyası prioritet sahələrimizdəndir deyən Bahar Muradova bildirir ki, bu məqsədə çatmaq üçün Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində, İslam ölkələri, eləcə də digər regional və beynəlxalq formatlarda qurulmaqda olan əməkdaşlıq modellərimiz ailə dəyərlərinin qorunması üçün nümunəvi bir istiqamət formalaşdırır.

O vurğulayır ki, ortaq dəyərlər - ailəyə hörmət, nəsillərarası əlaqələrdə varislik, valideyn-övlad bağlarının müqəddəsliyi – bu gün qloballaşmanın təsirinə qarşı güclü mənəvi sipər ola bilər: “Bizim hər birimiz bu dəyərləri bir-birimizə tanıtmalı və müdafiə etməliyik. Azərbaycan bu baxımdan Asiya, Avropa və İslam dünyası arasında körpü rolunu oynayaraq müxtəlif sosial yanaşmalar arasında balansı qorumağa çalışır”.

Bahar Muradova hesab edir ki, ailə institutunun möhkəmləndirilməsi üçün milli və beynəlxalq səviyyədə effektiv siyasətlər hazırlanmalı, demoqrafik və cins balansını qorumaq üçün doğum stimullaşdırılmalı, məsuliyyətli valideynlik və nəsillərarası varislik kimi məsələlər daim diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır. Eyni zamanda, ailənin təməl dəyərlərinə zidd olan zərərli meyllərin və məqsədli layihələrin qarşısı qətiyyətlə alınmalıdır.

Cəmiyyətin reaksiyası
 

Azərbaycan hökuməti ailə institutunun qorunması və məişət zorakılığı ilə mübarizə sahəsində hüquqi bazanı möhkəmləndirib. “Məişət zorakılığına qarşı mübarizə haqqında” Qanun qəbul edilib. Bu qanunla məişət zorakılığının qarşısının alınması, qurbanların hüquqlarının qorunması və sosial müdafiə mexanizmlərinin yaradılması hədəflənir.

Lakin qanunun tətbiqi ilə bağlı müəyyən narahatlıqlar da mövcuddur. Bəzi ekspertlər düşünür ki, ailə daxilində polisə şikayətlərin artması ailə bağlarının zəifləməsinə gətirib çıxara bilər. Lakin qanun ailə institutunun möhkəmliyini ciddi şəkildə sarsıtmayıb və cəmiyyətdə məsuliyyətli münasibət qorunub saxlanılır.

Dövlət ailə institutunu qorumaq üçün bir sıra sosial proqramlar həyata keçirir. Ailə quruluşunun möhkəmləndirilməsi, nikahın və valideyn məsuliyyətinin təbliği, uşaqların hüquqlarının qorunması bu proqramların əsas istiqamətlərindəndir. Dövlət, xüsusilə gənclər və ailələr üçün maarifləndirici tədbirlər, təlimlər və kampaniyalar təşkil edir.

Ailə ilə bağlı qanunvericiliyin inkişaf etdirilməsi və hüquqi baza gücləndirilməsi bu siyasətin tərkib hissəsidir. Eyni zamanda, ailə problemlərinin sivil, qanuni və etik normalar çərçivəsində həll olunmasına böyük önəm verilir.

Sosioloqlar hesab edir ki, ailə institutuna yönəlik hibrid təhdidlərin neytrallaşdırılması üçün vətəndaş cəmiyyəti və media daha fəal olmalıdır. Xüsusilə sosial şəbəkələrdə ailə dəyərlərinin təbliği və sağlam modelin təşviqi vacibdir. Media qurumları ailə, nikah və valideynlik mövzularında maarifləndirici proqramlar hazırlamalı, vətəndaş nikahı və dini kəbin kimi məsələlərin mümkün mənfi təsirlərini işıqlandırmalıdır.

Ekspertlər televiziya proqramlarında ailə problemlərinin ictimailəşdirilməsi hallarının azaldılmasını təklif edir. Azərbaycanda ailə dəyərləri müqəddəs sayılır və şəxsi həyatın efirdə müzakirəsi həm fərdin hüquqlarına, həm də milli dəyərlərə ziddir.

Prezident İlham Əliyevin Ailə Dəyərləri Haqqında Fikirləri
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev dəfələrlə çıxışlarında ailənin cəmiyyətin əsas dayağı olduğunu vurğulayıb. O, ailə institutunun qorunmasının ölkənin sosial sabitliyi və inkişafı üçün prioritet məsələ olduğunu bildirir. Dövlət başçısı vurğulayıb ki, sağlam, möhkəm ailələr olmadan güclü cəmiyyət və dövlət qurmaq mümkün deyil, ailə ənənələrinin qorunması milli kimliyin saxlanması deməkdir. Prezident İlham Əliyev müasir dövrdə qloballaşma və texnoloji inqilabın gətirdiyi çağırışlara baxmayaraq, milli dəyərlərin, ənənələrin qorunmasının vacibliyini xüsusi vurğulayır. Prezident çıxışlarında ailə institutunun dağılmasına yönələn bütün xarici təsirlərə qarşı qətiyyətli mübarizə aparılacağını bəyan edib.

Prezident İlham Əliyev ailə dəyərlərinin qorunması üçün maarifləndirmə işlərinin genişləndirilməsinin, xüsusilə gənclər arasında sağlam həyat tərzinin təşviq edilməsinin vacib olduğunu qeyd edir.

Milli kimlik

Ailə modeli milli kimliyin əsas sütunlarından biridir və onun zəifləməsi cəmiyyətin dayanıqlığını təhdid edir. Azərbaycan ailəsi öz köklərindən qopmamalı, eyni zamanda müasir dünyaya uyğunlaşmaq üçün çevik olmalıdır. Bu balansın qorunması gələcək nəsillərin sağlam, məsuliyyətli və vətənpərvər böyüməsinə təsir edir. Ailə dəyərlərinin qorunması üçün təhsil və maarifləndirmə işləri gücləndirilməlidir. Məktəblərdə, universitetlərdə və kütləvi informasiya vasitələrində ailə mövzularına daha çox diqqət yetirilməli, sağlam ailə nümunələri təqdim edilməlidir. Psixoloji xidmətlər, ailə məsləhət mərkəzləri fəaliyyətini artırmalıdır.

Xarici təsirlərə qarşı mübarizədə dövlətin hüquqi və inzibati tədbirləri ilə yanaşı, cəmiyyətin bütün təbəqələrinin – vətəndaş cəmiyyəti, dini qurumlar, media və hər bir fərdin məsuliyyəti artırılmalıdır. Ailə dəyərlərinin qorunması təkcə dövlət işi deyil, həm də sosial məsuliyyətdir.

Qeyd: Yazı “Rəvan” Gəncliyə Dəstək İctimai Birliyinin Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə həyata keçirdiyi “Azərbaycanda ailə dəyərlərinə qarşı hibrid təhdidlər” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb. Əks olunan fikir və mülahizələr müəllifə aiddir və Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin rəsmi mövqeyini əks etdirməyə bilər.