Yayda marketlərdə buna mütləq DİQQƏT edin, alış-veriş zamanı aldanmayın

Yay aylarında havaların həddən artıq isti keçməsi qida məhsullarının daha tez xarab olmasına səbəb olur. Bunun nəticəsində yayda qida təhlükəsizliyi aktual problemə çevrilir və qida zəhərlənməsi hallarında artış müşahidə olunur. Azərbaycanda yayda qida alışı zamanı istehlakçılar xüsusilə ehtiyatlı olmalıdır, çünki qida zəhərlənməsi hətta bəzən ölümə səbəb ola bilən ciddi bir təhlükədir. 

Lent.az yayda marketdən alınan qidalarla bağlı araşdırma edib. 

Yay aylarında bəzi məhsul kateqoriyaları xüsusilə yüksək zəhərlənmə riski daşıyır. Mütəxəssislərin bildirdiyinə görə, yayda zəhərlənməyə ən çox səbəb olan qidalar arasında heyvan mənşəli məhsullar ilk sıradadır. İsti hava şəraitində bu cür məhsullarda bakteriyalar, viruslar və kif (göbələk) sürətlə çoxala bilir, nəticədə qidalar tez xarab olur. Bununla yanaşı süd, pendir, qatıq, dondurma kimi məhsullar isti havada saxlanma şəraitinə çox həssasdır. Bu məhsullar yalnız etibarlı yerdən alınmalı və mütləq soyuq şəraitdə (soyuducuda) saxlanmalıdır. Qaynadılmamış süd və süd məhsulları yayda xüsusilə risklidir və istehlak edilməməlidir. Süd məhsulları alarkən diqqət edin ki, məhsul lazımi temperaturda saxlanılsın. Konservantsız (təbii) süd məhsullarının saxlanma müddətinə xüsusi fikir verin.

Çiy və bişmiş ət, toyuq, mal və qoyun əti, həmçinin kolbasa, sosiska kimi emal olunmuş ət məhsulları yayda yüksək risk daşıyır. Ət proteinlə zəngin olduğu üçün bakteriyalar üçün əlverişli mühit yaradır və isti temperaturda çox sürətlə xarab ola bilər. Ət məhsulları yayda alınarkən onların buzlu vitrində və ya soyuducuda saxlanıldığına, rənginin təravətli (təbii çəhrayı/qırmızı) olduğuna diqqət yetirin. Çiy ətlə təmas etmiş qablaşdırmada sızma, qan izləri varsa, məhsulun keyfiyyətindən şübhələnmək olar. Əti alarkən qoxusuna da fikir verin – turşumuş, yaxud xarab qoxu hiss edilərsə, o məhsulu almayın.

Balıq, karides, midye kimi dəniz məhsulları da çox tez xarab olan kateqoriyadandır. Bir müddət otaq temperaturunda qalmış balıq məhsulları yayda zəhərlənməyə səbəb ola bilər. Balıq alarkən gözlərinin parlaq və bəmbəyaz, ətlərinin bərk olmasına, kəskin pis iy gəlməməsinə diqqət yetirin. Dəniz məhsulları həmişə buz üzərində saxlanılmalıdır. 
Yumurta və ondan hazırlanan məhsullar: Yumurta öz tərkibinə görə mikroorqanizmlərin çoxalması üçün münasibdir. İsti havada yumurta tərkibli qidalar – məsələn, mayonez, müxtəlif souslar və kremli şirniyyatlar (tortlar, pirojnalar) xüsusi risk daşıyır. Kremli desertlər yüksək temperaturda açıq şəraitdə qaldıqda sürətlə pozula bilər. Belə tort və şirniyyatlar mağazada soyuducuda saxlanılmırsa, onları almaq məsləhət görülmür. Yumurta alarkən qabığında çat və ya ləkə olmamasına diqqət edin, eləcə də otaq temperaturunda uzun müddət qalmış yumurta məhsullarından (xüsusilə çiy yumurta ilə hazırlanmış içkilər və ya kremli qidalar) uzaq durun.

Konservləşdirilmiş məhsullar: Konservlər (mətbəxlərdə qablarda satılan hazır yeməklər və ya banka konserveləri) adətən uzun müddət saxlanıla bilən qida hesab edilir. Lakin isti havada konservlərin düzgün saxlanmaması və ya qabının hermetikliyinin pozulması ciddi təhlükə yarada bilər. Məsələn, konserv bankasının şişməsi, qapağının boşalması içəridə botulizm kimi təhlükəli toksinlərin yaranmasına işarədir. Konserv məhsulu alarkən qabında hər hansı zədə, pas, sızma olub-olmadığını yoxlayın və şişmiş qutulu konservləri əsla almayın. İstifadə müddəti keçmiş və ya keçməsinə çox az qalmış konservləşdirilmiş məhsullar da yayda yüksək risqlidir.

İçkilər: Yayda sərinləmək üçün müxtəlif içkilərə tələbat artır, lakin bəzi içkilər də düzgün saxlanmayanda təhlükəli ola bilər. Xüsusilə süd əsaslı içkilər (ayran, qatıq içkiləri, milkşeyk) soyuducudan kənarda tez turşuya bilər. Təzə sıxılmış meyvə şirələri və ya açıq satılan soyuq çay, limonad kimi içkilər vaxtında istehlak olunmazsa və ya gigiyenik şəraitə əməl olunmadan hazırlanarsa, onlarda bakteriya çoxala bilər. Marketdə içkilər alarkən qablaşdırmanın bağlı və zədəsiz olmasına, qazlı içkilərin şüşələrinin günəş altında qızmamasına diqqət yetirin (istidə plastik qablaşmadan zərərli maddələrin ayrılması riski də arta bilər). Əgər bir içkinin dadsız, acımtıl və ya turş dad gəldiyini hiss etsəniz, onu içməyin. Bu qidalar yayda nisbətən təhlükəli hesab olunur və istehlak zamanı maksimum ehtiyat tələb edir. Çünki bu məhsulların tərkibi mikroorqanizmlərin sürətli inkişafı üçün əlverişlidir. Məsələn, zülal tərkibli qidalar (ət, balıq, süd, yumurta və s.) mütləq soyuq zəncirə riayət edilməklə saxlanmalıdır ki, mikrobioloji inkişafın qarşısı alınsın. Soyuq zəncirin qırılması, yəni məhsulun tələb olunan temperaturdan kənar şəraitə düşməsi, bakteriyaların sürətlə artmasına səbəb olur.

Məhsul alınarkən və saxlanarkən diqqət edilməli qaydalar

Yay mövsümündə marketdən qida məhsulları alarkən və onları evdə saxlayarkən xüsusi qaydalara riayət etmək tələb olunur. 

Güvənilən yerlərdən alın: Qidaları yalnız gigiyenik tələblərə cavab verən, etibarlı market və mağazalardan alın. Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) istehlakçılara məhsulları yalnız etibarlı mənbədən almağı tövsiyə edir. Əgər satış məntəqəsində soyuducu sisteminin düzgün işləmədiyini, yaxud məhsulların saxlanma temperaturuna əməl olunmadığını görürsünüzsə, həmin yerdən tez xarab olan heç bir qida almayın. Məsələn, soyuducuda saxlanmalı kolbasa məhsulu açıq rafda sərinlədici olmadan dayanıbsa, onu almaq qətiyyən məsləhət deyil.

Soyuq zənciri qorumaq: Marketdə alış-veriş edərkən qida məhsullarını almadan öncə planlama edin. Tez xarab olan, soyuducu tələb edən məhsulları (ət, balıq, süd məhsulları, dondurma və s.) ən sonda alın ki, onlar daha az müddət otaq temperaturunda qalsın. Aldıqdan sonra həmin məhsulları mümkün qədər tez bir zamanda evdə soyuducuya yerləşdirin. İmkan varsa, yayda marketə gedərkən sərin termoban (termoçanta) götürün. Bu, xüsusilə dondurulmuş və ya soyudulmuş məhsulların evə çatana qədər optimal temperaturda qalmasını təmin edəcək.

Düzgün temperaturda saxlanma: Ev şəraitində qidaları düzgün istilik rejimində saxlayın. Soyuducunun temperaturunu mütəmadi yoxlayın, ümumi soyuducu kamerası +4°C civarında, dondurucu kamera isə -18°C və aşağı olmalıdır. Bişirilməmiş tez xarab olan məhsulları (çiy ət, toyuq, balıq, təzə süd və s.) dərhal soyuducuya yerləşdirin. Bişmiş yeməkləri isə yayda otaq temperaturunda çox saxlamayın. Mütəxəssislər bişmiş yeməyin otaq temperaturunda maksimum yarım saata qədər saxlanmasını tövsiyə edir. Yəni, yemək soyuyar-soyumaz onu soyuducuya qoymaq lazımdır. Hətta keyfiyyətli, təzə hazırlanmış bir yemək belə, əgər yanlış şəraitdə saxlanılarsa, zəhərlənməyə səbəb ola bilər.

Saxlama qablarına diqqət: Qidaları mümkün olduqca qapağı bağlı qablar daxilində saxlayın. İdeal olaraq, şüşə qablar istifadə edin, çünki plastik qablar istidə qoxu verə və ya qidaya kimyəvi maddələr buraxa bilər. Xüsusən turşu salatlar, hazır yeməklər kimi qidalar şüşə qablarda, ağzı kip bağlı halda soyuducuda saxlanmalıdır.

Çiy və bişmişin ayrı saxlanması: Çiy ət və toyuq məhsullarını soyuducuda digər qidalardan ayrı, alt rafda saxlayın ki, onların şirəsi digər qidalara damlayıb çirkləndirməsin. Çiy qidalarla təmas edən bıçaq, doğrama lövhəsi kimi avadanlıqları dərhal yuyun. Bu, çarpaz yoluxmanın qarşısını alacaq.

Eyni yeməyi təkrar-təkrar qızdırmamaq: Yayda bişmiş yeməkləri günlük hazırlamaq daha məsləhətdir. Əgər artıq qalmış yemək varsa, onu kiçik porsiyalarla saxlayın və bir dəfədən artıq qızdırmayın. Bir yeməyi dəfələrlə qızdırıb soyutmaq bakteriyaların çoxalması üçün şərait yaradır və zəhərlənmə riskini artırır.

Nəqliyyat zamanı ehtiyat: Marketdən aldığınız dondurulmuş və soyudulmuş qidaları evə gətirərkən avtomobilinizin yük yerində uzun müddət saxlamayın, xüsusilə də günəş altında olan maşında. İsti yay günlərində avtomobil salonu çox qızır; bu da alınan qidaların tez xarab olmasına səbəb ola bilər. Bunu önləmək üçün marketdən çıxan kimi birbaşa evə yollanın və ya termobankdan istifadə edin.

Saxlama şərtlərinin pozulmasının təhlükələri

İsti temperaturda qidaların saxlanma şərtlərinə riayət olunmadıqda müxtəlif təhlükələr meydana çıxır. Ən başlıcası, bakteriyaların sürətli artımıdır. Mütəxəssislərin məlumatına görə, 5°C - 60°C intervalı bakteriyaların qidalarda sürətlə çoxalıb yayıldığı “təhlükəli zona” hesab edilir. Yayda hava istiliyi tez-tez bu aralığa (hətta daha yüksək temperaturlara) düşdüyündən, qidalar açıq şəraitdə saxlanarkən sürətlə mikroblarla çirklənə bilər. Saxlama şərtləri pozulmuş məhsullarda ən çox rast gəlinən mikroorqanizmlər Salmonella, E.coli, Listeria, Staphylococcus kimi bakteriyalardır. Bu bakteriyalar qidanın tərkibində çoxalaraq toksinlər ifraz edir və həmin qidanı yeyən insanlarda qida zəhərlənməsi yaradır.

İstilikdə düzgün saxlanılmayan qidaların istehlakı nəticəsində yaranan qida zəhərlənməsi mədə-bağırsaq pozuntuları ilə xarakterizə olunan kəskin infeksion xəstəlikdir. Adətən qida qəbulundan 1-6 saat sonra (bəzən 2-3 gün sonra da) zəhərlənmə əlamətləri özünü göstərməyə başlayır. Bu əlamətlər sırasında ürəkbulanma, qusma, qarın ağrısı və ishal ən tipik olanlardır. Bəzi hallarda baş ağrısı və hərarətin yüksəlməsi də müşahidə oluna bilər. Əgər qida zəhərlənməsi şübhəsi yaranarsa (xüsusilə uşaqlarda, yaşlılarda və ya simptomlara qızdırma əlavə olunduqda), vaxt itirmədən həkimə müraciət etmək vacibdir.
İstilikdə pozulmuş saxlanma nəticəsində yaranan digər təhlükələr də mövcuddur. Məsələn, konserv qidalarında botulizm toksini yarana bilər ki, bu da çox ağır (bəzən ölümcül) zəhərlənmə növüdür. Süd məhsullarında və kremli desertlərdə stafilokok bakteriyasının toksinləri inkişaf edə bilər. Bu toksinlər yüksək temperaturda belə məhv olmur və qidanı yenidən qaynatmaqla təhlükəni tam aradan qaldırmaq mümkün olmur. Yəni, məhsul xarab olduqdan sonra onu bişirmək problemi həll etmir, artıq yaranmış bakteriya toksinləri insanı zəhərləyə bilər.

İstilik faktoru virusların və parazitlərin də yayılmasını sürətləndirir. Üstəlik, açıq şəraitdə saxlanılan qidalar cücülər (məsələn, milçəklər) vasitəsilə çirklənə bilər ki, bu da əlavə infeksiya riskini artırır. Bütün bu səbəblərdən, yay aylarında qidaların saxlanma şərtlərinə ciddi nəzarət etmək lazımdır. Unutmayın, hətta keyfiyyətli məhsullar belə yanlış saxlandıqda zəhərlənməyə səbəb ola bilər.

Xüsusilə həssas qruplar – azyaşlı uşaqlar, hamilə qadınlar, yaşlılar və immun sistemi zəif olan şəxslər yayda qida mənşəli xəstəliklərə daha tez yoluxa bilirlər. Bu insanlar üçün qida zəhərlənməsi daha ağır fəsadlar verə bilər. Odur ki, yayda qida təhlükəsizliyi təkcə rahatlıq məsələsi deyil, həm də sağlamlıq üçün həyati önəm daşıyır.

Dövlət qurumlarının xəbərdarlıqları 

Yay ayları başlamazdan əvvəl və boyunca dövlət qurumları, o cümlədən Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) və qida sahəsi mütəxəssisləri əhaliyə mütəmadi xəbərdarlıqlar edir. Bu tövsiyələr qida zəhərlənmələrinin qarşısını almağa yönəlib. 

Son istifadə tarixinə əməl edin: Müddəti keçmiş, həmçinin qoxusu və rəngi dəyişmiş, üzərində kif əmələ gəlmiş qidaları qətiyyən istehlak etməyin. Marketdə son istifadə tarixinə az qalmış məhsulu almaq da risklidir, çünki yayda belə məhsullar sürətlə yararsız hala gələ bilər. Həmçinin, açıq-aşkar dağılma, çürümə əlamətləri olan meyvə-tərəvəzi də yeməkdən çəkinin.

Pasterizə olunmamış süd məhsullarından uzaq durun: Qaynanmamış və ya pasterizasiya edilməmiş süd, pendir, qaymaq kimi məhsullar yayda təhlükəlidir. AQTA xəbərdarlıq edir ki, bu cür pasterizasiya olunmamış süd məhsullarından istifadə etmək olmaz. Süd və süd məhsullarını ancaq etibarlı, gigiyenik qaydalara əməl edən istehsalçılardan alın.

Konserv və qablaşdırmaya diqqət: Qapağı şişmiş, qabı zədələnmiş və ya sızdıran konserv məhsullarını almayın. Belə qidaların tərkibində bakteriyalar inkişaf edərək toksinlər yarada bilər. Ümumiyyətlə, qablaşdırmasında zədə olan, yararlıq müddəti bitmiş və bitməsinə az qalmış qida məhsullarını satın almaqdan imtina etmək tövsiyə olunur. Qabında göyərmə, küf izi olan heç bir qidanı istehlak etməyin.

Meyvə-tərəvəzi yuyun: Yayda bol olan meyvə və tərəvəzi yeməzdən əvvəl axar su altında yaxşıca yumaq vacibdir. Hətta qabığı soyulacaq meyvələri belə yumaq lazımdır, çünki qabıq üzərindəki mikroblar meyvə kəsilərkən içinə keçə bilər. Mövsümə uyğun olmayan (istixana və ya süni yetişdirilmiş) meyvə-tərəvəzləri uşaqlara vermək məsləhət deyil, çünki onlarda gübrə və kimyəvi qalıqlar ola bilər və bu da toksiki təsir göstərə bilər.

Tez xarab olanları düzgün bişirin: Ət, toyuq, balıq, yumurta, süd kimi tez xarab olan qidaları uyğun vaxtda və düzgün temperaturda tam bişirmək lazımdır. Çiy və az bişmiş qidalar yayda xüsusilə təhlükəlidir. Məsələn, toyuq və ya ət yeməklərini daxili temperaturu ən az 75°C olacaq şəkildə bişirin ki, zərərli mikroblar məhv olsun.

Gündəlik təzə yeməyə üstünlük verin: Bişmiş yeməkləri mümkün qədər az miqdarda hazırlayın ki, artıq qalmasın. Artıq qalan yeməyi isə soyuducuda saxlayaraq bir dəfədən çox qızdırmayın. Bir neçə gün əvvəldən qalmış yeməkləri (xüsusilə ətin, toyğun qarışıq olduğu xörəkləri) yayda istifadə etmək risklidir.

Gigiyenaya riayət edin: Yeməkləri hazırlayarkən, bişirərkən və süfrəyə təqdim edərkən şəxsi gigiyena qaydalarına ciddi əməl edin. Əllərinizi sabunla yaxşı yumaq, mətbəx ləvazimatlarını təmiz saxlamaq qida yoluyla keçən xəstəliklərin qarşısını almağa kömək edir. Xüsusilə çiy ətlə təmasdan sonra və növbəti əməliyyata (məsələn, salat doğrayan zaman) keçməzdən əvvəl əlləri yumaq vacibdir.

Son istifadə tarixinə diqqət

Məhsulun üzərində qeyd olunan son istifadə tarixinə (Son istifadə tarixi və ya son yararlılıq tarixi kimi ifadə olunur) mütləq baxın. Tarix keçibsə, belə məhsulu qətiyyən almayın. Həmçinin son istifadə tarixinə bir-iki gün qalmış məhsulu da almaq məsləhət deyil – yay istisində bu cür məhsulların təhlükəsizliyi azala bilər. İstehsal tarixi də fikir verilməsi gərəkən detalldır; çox uzun müddət əvvəl istehsal olunmuş və raf ömrünün sonuna yaxınlaşmış qidalar riskli hesab edilir.

Saxlanma şərtləri: Etiketdə adətən məhsulun saxlanma qaydası göstərilir (məsələn, "0-6°C-də soyuducuda saxlayın" və ya "quru, sərin yerdə saxlayın" kimi). Bu göstərişlərə əməl edilməlidir. Marketdə həmin məhsulun göstərilən şərtlərə uyğun saxlanılıb-saxlanılmadığını müşahidə edin. Məsələn, etiketində soyuducuda saxlanılmalıdır deyilən bir desert otaq temperaturunda rəfdə durursa, onu almaq yanlışdır. Evdə də bu tələblərə riayət edin dondurulmalı məhsulu dondurucuda, soyudulmalı məhsulu soyuducuda saxlayın.

Tərkib və allergen məlumatları: Hərçənd mövzumuz daha çox qida təhlükəsizliyi baxımındandır, etiketdəki tərkib bölməsi də mühümdür. Bəzi konservantlar qidanın uzun ömürlü olmasına kömək edir, lakin konservantsız təbii məhsullar daha tez xarab ola bilər. Əgər tərkibində tez xarab ola bilən komponentlər (məsələn, təbii süd, yumurta, təzə meyvə) varsa, onların saxlanma müddəti qısa olacaq. Həmçinin, tərkibində allergen olan qidalar (məsələn, süd məhsulları, yumurta, qoz-fındıq və s.) isti havada daha tez xarab olmaqla yanaşı, allergik insanlar üçün də risklidir. Bu baxımdan, etiketi oxuyub özünüz və ailəniz üçün təhlükəli ola biləcək maddələrin olub-olmadığını yoxlayın.

Qablaşdırmanın bütövlüyü: Etiketi incələyərkən məhsul qabının sağlam olub-olmamasını da dəyərləndirin. Məsələn, vakuum paketlənmiş ətin paketi şişibsə və ya hava alıbsa, demək məhsul xarab olmağa başlayıb. Konserv bankasının qapağı azca da olsa açılıbsa (boşalıbsa) və ya şişibsə, ondan imtina edin. Eynilə, şirə paketlərində sızma, süd qutusunda cırılma kimi hallar müşahidə edilərsə, bu məhsullar qidaya yararsız ola bilər. Marketdə hansı məhsulu almamalı? – Cavab odur ki, qablaşdırması zədələnmiş, etiketi oxunmayan, son istifadə tarixi bitmiş və ya çox yaxın olan heç bir məhsulu almamalısınız.

Qiymət və istehsalçı məlumatı: Bu, birbaşa qida təhlükəsizliyi olmasa da, etibarlı istehsalçının məhsuluna üstünlük vermək mühümdür. Etiket üzərində istehsalçının adı, ünvanı varsa və tanınmış brenddirsə, adətən onun keyfiyyət nəzarəti daha güclü olur. Naməlum, ünvanı olmayan, üzərində heç bir standart və ya sertifikat nişanı (məsələn, AZS, ISO və s. işarələri) olmayan məhsullar riskli ola bilər. Etiketi oxumağı vərdiş halına gətirməklə, yay aylarında qida alışı zamanı bir çox potensial təhlükənin qarşısını ala bilərsiniz. Unutmayın ki, istehlakçı olaraq sizin ən əsas silahınız məlumatlı olmaqdır – məhsul barədə məlumat isə ən əlçatan şəkildə elə onun etiketində yazılır.

Tez xarab olan məhsulları necə fərqləndirmək olar?

Bəzən məhsulu alarkən onun xarab olub-olmadığı ilk baxışdan tam aydın olmur. Lakin diqqətli olaraq müəyyən əlamətlərə görə tez xarab olan məhsulu tanımaq mümkündür.

Görünüş (rəng və forma): Təzə ət parlaq qırmızı (və ya toyuq əti açıq çəhrayı) rəngdə olmalıdır; əgər ətin rəngi tündləşib boz, yaşılımtıl olubsa, bu, xarab olma əlamətidir. Təzə balığın pulcuqları parlaq, gözləri şəffaf olur; əgər balığın gözləri tutqun və içəri çöküksə, diri görünüşü itibsə, keyfiyyətindən şübhələnməlisiniz. Süd məhsullarında (məsələn, qatıq, xama) su qatı ayrılıbsa və ya rəngi saralıbsa, onlar korlanmağa başlayıb. Kərə yağı açıq sarı yerinə tünd və ya bozarmağa başlayıbsa, istifadə etməyin. Meyvə və tərəvəzlərdə üzərində yumşaq ləkələr, kif (göbələk) təbəqəsi görünürsə, artıq yararsızdır. Ümumiyyətlə, məhsulun rəngi, forması normadan kənardırsa, ondan qəti istifadə edilməməlidir.

Qoxu: Qida məhsulunun iyi onun təzə və ya xarab olduğunu ələ verən ən mühüm göstəricidir. Təbii ki, marketdə qablaşdırılmış məhsulun iyini bilmək çətindir, lakin qabı açdıqdan sonra və ya açıq satılan qidalarda iyə diqqət edin. Təzə ətin kəskin spesifik iyi olmur. Əgər iy turşumuş, çürük və ya kəskin xoşagəlməzdirsə, əti yemək olmaz. Balıq kəskin, xoşagəlməz dəniz iyinə bürünübsə (normada təzə balıq yalnız yüngül dəniz iyi verir), o balıq artıq xarab mərhələsindədir. Süd və süd məhsulları turş iy verirsə, deməli korlanıb. Hər hansı məhsuldan qeyri-adi (məsələn, kimyəvi, acı və ya çürük) qoxu gəlirsə, onu kənara qoyun – iy dəyişimi çox vaxt mikrobların fəaliyyəti nəticəsində yaranır.

Toxunuş: Məhsulu əllədikdə də bəzən xarab olmasını anlamaq olur. Məsələn, ət yapışqan və selikli (sümüklü) hiss edilirsə, bu, xarab olduğuna işarədir. Təzə ətin səthi bir qədər nəm olsa da, yapışqan olmamalıdır. Təzə balığın əti elastikdir – barmaqla basdıqda iz qalmır və dərhal öz formasını alır; xarab balıqda isə çuxur qalır və əzələ boşalmış olur. Sosiska, kolbasa kimi məhsullar kəsildikdə səthində yapışqan qat varsa və barmağa yapışırsa, onlara hava mikrobları düşərək çoxalıb deməkdir. Qatıq, xama kimi məhsullar normada vahid konsistensiyalı olur; əgər suyu ayrılıbsa və ya qatı qisim topak-topakdırsa (tortu ayrılıbsa), artıq onu yemək təhlükəlidir.

Qablaşdırmanın vəziyyəti: Xarab olmağa başlayan məhsullar çox vaxt qaz ifraz etdiyindən paketləri şişir. Məsələn, vakuumla qablaşdırılmış pendir, ət və ya sosiska paketinin normadan çox şişkin göründüyünü sezsəniz, bu, o deməkdir ki, daxilində bakteriyalar aktivləşib. Konserv bankalarının da qapağı və ya alt/üst qismi bombələnibsə (yəni dümdüz olmamalı olduğu halda şişibsə), həmin konservləşdirilmiş qida artıq istehlaka yararsız hala gəlib. Belə məhsulu açmaq belə təhlükəli ola bilər – dərhal atılmalıdır. Şüşə bankalarda ev konservləri varsa, qapağı bərkidilməyibsə və ya açılıbsa, ətrafa turş iy yayılırsa, onları yeməyin. Marketdən aldığınız plastik qablarda salatlar, hazır xörəklər üzərində köpük, qabarcıq görülərsə (xüsusilə uzun müddət gündə qalan salatlarda bu hal olur), o qidalar çoxdan xarab olub deməkdir.

Dadı: Bəzi hallarda məhsulu dadmaq onun keyfiyyəti barədə məlumat verə bilər. Lakin təhlükəli tərəfi odur ki, zəhərlənmə riski daşıyan məhsulu dadaraq yoxlamaq özü də sağlamlıq üçün ziyandır. Buna baxmayaraq, məsələn, südün təzə olub-olmadığını müəyyən etmək üçün bir qurtum dadıb turşmı turşmadığını anlamaq olar. Turş dad verən süd, qatıq, ayran artıq yararsızdır. Konserv açıldıqdan sonra dadı dəyişibsə, acımtıl və ya qəribə tamdadırsa, onu yeməyin. Ümumən şübhəli məhsulların iyinə, dadına, rənginə fikir vermək lazımdır və belə məhsullardan qəti şəkildə istifadə olunmamalıdır.

Saxlanma şəraiti: Həmçinin, məhsulun harada və necə saxlandığına baxaraq onun xarab olma ehtimalını əvvəlcədən təxmin edə bilərsiniz. Marketdə soyuducudan kənarda saxlanılan kolbasa, pendir, tort kimi qidalar çox güman ki, təhlükəlidir. Üzərində kondensasiya (su damcıları) görünən paketlər, bir dəfə donub yenidən əriyən məhsullar da (məsələn, dondurmanın forması əyilibsə, qabında donmuş buz parçaları varsa) düzgün şəraitdə saxlanılmayıb. Marketdə hansı məhsulu almamalı? – Saxlanma şəraitinə şübhə doğuran, vizual olaraq normal görünməyən, iyi pis gələn və ya son istifadə tarixinə yaxınlaşmış heç bir məhsulu almamalısınız. Qidanın xarab olub-olmadığını müəyyən etmək asanlaşır. Şübhəli hal sezirsinizsə, risk etməmək ən doğrusudur. Yayda qida məhsulları ilə davranarkən "İki dəfə düşün, bir dəfə istehlak et" prinsipi ilə hərəkət etmək sağlamlığınız üçün faydalı olacaq.

Yayda qida təhlükəsizliyi mövzusu hər bir insanın diqqət mərkəzində olmalıdır. Havaların isti keçdiyi aylarda qida məhsullarının alınması, daşınması, saxlanması və istehlakı zamanı göstərilən diqqət və ehtiyat son dərəcə vacibdir. Bu məqalədə vurğulanan məqamlar yüksək riskli məhsul kateqoriyalarından uzaq durmaq və ya onlarla ehtiyatlı davranmaq, məhsulları düzgün temperatur rejimində saxlamaq, etiket məlumatlarına diqqət yetirmək, rəsmi tövsiyələrə əməl etmək və xarab olmuş qidanı vaxtında tanıyıb istehlak etməmək yay aylarında sağlam qalmağın başlıca şərtlərindəndir.