Azərbaycanda geniş istifadə olunan nəm və quru salfetlər bəzən göründüyü qədər zərərsiz olmaya bilər.

Lent.az-ın əməkdaşının bu istiqamətdəki geniş araşdırmasını təqdim edirik:

Son illərdə sosial şəbəkələrdə, məktəb toplantılarında, redaksiyamıza edilən müraciətlərdə valideynlər və mütəxəssislər salfetlərin tərkibi və sağlamlığa təsiri barədə narahatlıqlarını bölüşürlər. Gündəlik həyatda əlverişli hesab edilən bu məhsulların bəzi növləri dəridə allergik reaksiyalar, hətta tənəffüs problemləri yarada bilər. Bu məqalədə çalışdıq ki, nəm və quru salfetlərdəki təhlükəli maddələr, onların sağlamlığa zərərləri, sertifikatlı təhlükəsiz markalar, Azərbaycanda satılan şübhəli salfetlərlə bağlı saxta məhsulları tanımaq yollarını sizə təqdim edək.

Nəm və quru salfetlərin tərkibindəki təhlükəli maddələr

Həm nəm, həm də quru salfetlərin tərkibində müxtəlif kimyəvi maddələr ola bilər. Nəm salfetlərdə uzun müddət saxlanmasını və mikroblardan qorunmasını təmin etmək üçün bir sıra konservantlar və kimyəvi qatqılar istifadə olunur. Bu maddələrdən bəziləri belədir:

• Parabenlər: Geniş istifadə olunan qoruyucu maddələrdir. Bəzi nəm salfetlərin tərkibində paraben konservantları mövcuddur ki, bunlar allergik dəri reaksiyaları törədə və hətta astma riskini artıraraq uşaqlarda ekzemaya səbəb ola bilər. Parabenlərin müxtəlif növləri müxtəlif qoxular verir və tənəffüs yollarını qıcıqlandıra bilər. Bu səbəbdən bir çox uşaq məhsulunda paraben istifadəsi azaldılır.
• Xlor birləşmələri: Nəm salfetlərin bəzi növlərində dezinfeksiya üçün xlor tərkibli maddələr ola bilər. Quru (kağız) salfetlər isə ağappaq rəng almaq üçün xlorla ağardılmış kağızdan hazırlanırsa, onun tərkibində xlor qalığı qala bilər. Keyfiyyətli istehsalçılar artıq xlorlu ağardıcıdan istifadə etmir, lakin ucuz və standartlara uyğun olmayan məhsullarda bu cür kimyəvi izlər mümkündür. Xlor qalığı dərini qıcıqlandıra, həssas insanlarda allergiya yarada bilər.
• Benzil spirti: Bəzi salfetlərdə konservant və ya ətir daşıyıcısı kimi benzil spirti (benzoy spirt) istifadə olunur. Bu maddə dəri ilə təmasda qıcıqlanma və allergik dermatit törədə bilər. Xüsusilə körpə dərisi kimi həssas dərilərdə benzil spirtinin təsiri mənfi olur – qızarıqlıq, səpgilər müşahidə edilə bilər.
• Metilizotiyazolinon (MI): Son dövrlərdə nəm salfetlərin tərkibində geniş yayılmış qoruyucu maddələrdən biri də metilizotiyazolinondur. Bu konservant güclü antimikrob təsir göstərsə də, kontakt allergik dermatit üçün ən çox günahlandırılan maddələrdən biridir. Xarici araşdırmalara görə, nəm salfetlərdən istifadə edənlərin 11%-də ciddi dəri xəstəlikləri (kontakt allergiya, ekzema və s.) yaranıb və əsas şübhəli məhz MI konservantıdır. Mütəxəssislər məsləhət görür ki, tərkibində metilizotiyazolinon olan salfetlərdən uzaq durulsun.
• Spirt (etanol) və ətir (parfüm): Tərkibində yüksək miqdarda spirt olan salfetlər (xüsusilə antibakterial salfetlər) dərini qurudur, qıcıqlandırır. Eyni zamanda güclü süni ətirli salfetlər də dəriyə və tənəffüsə zərər verə bilər. Türkiyəli dermatoloqlar xəbərdarlıq edir ki, salfetlərdəki spirt və ətir dəridə qızartı və səpgilərə səbəb ola bilir. Körpələr üçün nəzərdə tutulan salfetlərdə spirt olmamalıdır, ətirli salfetlər isə mümkün qədər az istifadə edilməlidir.
• Boya və ağardıcılar: Xüsusilə quru kağız salfetlər və dəsmal kağızlarının istehsalında istifadə olunan boyalar və optik ağardıcı maddələr də risk daşıyır. Rəngli, naxışlı kağız salfetlərdəki sintetik boyalar qida ilə təmasda olduqda toksik təsir göstərə bilər. Keyfiyyətli markalar xlor və boya istifadə etmədiklərini vurğulayır, bu da istehlakçıya təmiz tərkibli məhsul seçmək üçün ipucu verir.

Dəriyə və sağlamlığa vurduğu zərərlər

Salfetlərin tərkibindəki kimyəvi maddələr dəriyə birbaşa təsir edərək müxtəlif problemlərə yol aça bilər. Dermatoloqların araşdırmaları göstərir ki, nəm salfetlərin müntəzəm istifadəsi nəticəsində dəridə kontakt dermatit (allergik dəri iltihabı) müşahidə olunur. Xüsusilə həssas dərili insanlarda, eləcə də uşaqlıq çağında ekzema problemi yaşamış şəxslərdə bu təsirlər daha qabarıq görünür. Dermatoloq Firayə Məmmədova bildirir ki, nəm salfetlərdən istifadə həqiqətən də dəriyə zərər verir və həssas dərili, keçmişdə ekzema olan insanlarda zərər daha güclü olur. Yəni, dərisi həssas olan hər kəs bu məhsullardan zərər görə bilər.

Salfetlərin səbəb ola biləcəyi başlıca sağlamlıq problemləri bunlardır:

• Allergik dermatit və ekzema: Nəm salfetlərin təması ilə dəridə qızarıqlıq, qabarmalar, qaşınma ilə müşayiət olunan allergik səpgilər yarana bilər. Xüsusilə tərkibində metilizotiyazolinon, paraben kimi allergenləri olan salfetlər təkrar təmasda immun sisteminin həssas reaksiyasını törədir. Körpələrdə bu, bez bölgəsində səpkilər və bişməcə halında özünü göstərir. Məlum olub ki, salfet istifadəçilərinin 11%-də ciddi dəri xəstəlikləri inkişaf edib – bu çox yüksək göstəricidir və problemin miqyasını göstərir.
• Dərinin quruması və qıcıqlanması: Spirtli və ya antibakterial salfetlər tez-tez istifadə edildikdə dərinin təbii yağ qatını yuyub aparır, onu qurudur. Nəticədə dəridə qabıqlanma, çatlama baş verə bilər. Hətta spirtsiz salfetlərdə belə yuyucu maddələr (səthi-aktiv maddələr) ola bilər ki, bunlar da dəriyə zərər verə bilər. Dermatoloq Sevinc Kərimova qeyd edir ki, nəm salfetlərin tərkibindəki təmizləyici komponent sabun kimi təsir göstərərək dəri ilə təmasda qıcıqlanma (dermatit) yarada bilər. Bu səbəbdən kosmetikanın silinməsində salfetdən istifadənin dəri üçün xoşagəlməz fəsadları var.
• Üz dərisində problemlər: Bəzi insanlar makiyajı silmək üçün nəm salfetlərə üstünlük verirlər. Lakin kosmetoloqlar xəbərdarlıq edir ki, nəm salfetlə makiyaj təmizləmək üzü gələcəkdə qurudub qocaldır və sızanaqlara yol aça bilər. Salfetlərin tərkibindəki spirt və sabunvari maddələr incə üz dərisini zədələyir, nəticədə göz ətrafında qırışların tez yaranması, dərinin elastikliyinin itməsinə səbəb olur. Xüsusilə göz qapaqları kimi həssas nahiyələr salfetlərin təsirindən qabıq verib soyula bilər.
• Tənəffüs çətinlikləri və astma: Güclü ətirli və kimyəvi qoxulu salfetlərdən istifadə zamanı bəzi insanlarda baş ağrısı, nəfəs almada narahatlıq yaranır. Uşaqlarda erkən yaşda kimyəvi qoxulara məruz qalmaq astmatik reaksiyalara səbəb ola bilər. Araşdırmalar göstərir ki, nəm salfetlərin tərkibindəki bəzi maddələr (məsələn, paraben qrupundan konservantlar) uşaqlarda astma xəstəliyinin yaranmasına təkan verə bilər. Yəni, bu məhsulların havaya yaydığı uçucu kimyəvilər tənəffüs yollarını qıcıqlandırıb allergik astmaya səbəb olma ehtimalına malikdir.
• İnfeksiyalar (sidik yolu və dəridə): Xüsusilə körpələrdə nəm salfetlərin tez-tez istifadəsi dərinin təbii mühafizə baryerini zəiflədir. Pediatr Günay Rəsulova vurğulayır ki, salfeti nəm saxlamaq üçün vurulan kimyəvi qatqılar körpənin dərisini aşındırır, zədələyir; nəticədə dəri infeksiyalaşır və dermatitə çevrilə bilir. Hətta qız uşaqlarında bez dəyişərkən salfet istifadəsi sidik-cinsiyyət sisteminə kimyəvi maddələrin keçməsinə səbəb olaraq sidik yolu infeksiyalarına yol aça bilər. Bundan əlavə, nəm mühit göbələk infeksiyasının artması üçün şərait yaradır – uşaqlarda qaşınma və səpkilərlə müşayiət olunan göbələk infeksiyaları müşahidə edilə bilər. Beləliklə, uşaq bezinin altını hər dəfə salfetlə silmək əvəzinə, ilıq su və pambıq istifadə etmək daha məsləhətdir ki, bu da infeksiya riskini minimuma endirir.

Sertifikatlı və təhlükəsiz sayılan salfetlər

Bütün bu risklər fonunda istehlakçılar haqlı olaraq soruşurlar: hansı salfetlər daha təhlükəsizdir və rahatlıqla istifadə oluna bilər? İlk növbədə, istehlak bazarında sertifikatlı, keyfiyyət yoxlamasından keçmiş məhsullara üstünlük verilməlidir. Azərbaycanda rəsmi qaydalara görə, satışdakı salfetlərin müvafiq tanınma (bildiriş) sertifikatı olmalıdır və bu sertifikatı olmayan məhsullar qanunsuz sayılır. Yəni, tanınmış istehsalçıların məhsulları adətən standartlara uyğun olur və sertifikatlaşdırılır.

Təhlükəsiz salfet dedikdə, tərkibində zərərli kimyəvi maddələr minimal olan, dermatoloji testlərdən keçmiş məhsullar nəzərdə tutulur. Həkimlər tövsiyə edir ki, məcbur qalıb nəm salfetdən istifadə ediləcəksə, mütləq tərkibində ətir və spirt olmayan keyfiyyətli nəm salfetlər seçilsin. Yəni "hipoallergen", "spirtsiz", "ətirsiz" kimi qeydləri olan salfetlər digərlərinə nisbətən daha təhlükəsiz hesab edilir. Məsələn, bir çox beynəlxalq uşaq salfeti markaları (Huggies, Pampers Sensitive və s.) parabensiz, spirtsiz formuldan istifadə edir və dermatoloji olaraq sınaqdan keçirilir. Bu cür məhsullar körpə dərisinə uyğundur, allergik reaksiyaya səbəb olma ehtimalı azdır.

Bundan əlavə, salfetin materialı da təhlükəsizliyə təsir edir. Körpələr üçün nəzərdə tutulmuş nəm salfetlərin 100% pambıq lifdən hazırlanması məsləhətdir. Pambıq təbii və nəfəsalan materialdır, sintetik liflərə nisbətən dəriyə daha az zərər verir. Sintetik materiallardan (məsələn, polyester) hazırlanan salfetlər isə körpənin dərisində qızartı və qıcıqlanmanı sürətləndirə bilər. Buna görə də, qablaşmada "100% pambıq" kimi bir ifadə varsa, bu, məhsulun daha təhlükəsiz olduğuna işarədir.

Sertifikatlı salfetlər adətən ambalajında istehsalçı ölkənin və beynəlxalq standartların tələblərinə uyğunluq nişanları daşıyır. Məsələn, Avropa istehsalı məhsullarda CE nişanı, bəzi ekoloji təmiz uşaq salfetlərində ECOCERT, Dermatologically Tested kimi işarələr ola bilər. Azərbaycanda isə Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsinin və ya İqtisadiyyat Nazirliyinin təsdiqlədiyi uyğunluq sertifikatına malik məhsullar təhlükəsiz sayılır. Keyfiyyətli markalar həmçinin məhsullarında paraben, ftalat, fenoksietanol, süni rəngləndirici yoxdur kimi qeydlər etməklə istehlakçını məlumatlandırır. Bütün bunlar alıcıya salfetin təhlükəsizliyi barədə ipucu verən amillərdir.

Azərbaycanda satışda olan şübhəli salfetlər: şikayətlər və xəbərlər

Son illərdə ölkədə bəzi şübhəli keyfiyyətsiz salfetlər barədə həm sosial mediada, həm də xəbər portallarında məlumatlar yayılıb. İstifadəçilər bildirirlər ki, bəzi ucuz nəm salfetlərdən istifadə edən kimi dəridə qızarıqlıq, səpgi yaranır və kəskin kimyəvi qoxu hiss olunur. Sosial şəbəkələrdə valideynlər şərhlərdə tez-tez övladlarının dərisində çıxan bişməcələrin səbəbini istifadə etdikləri nəm salfetlərlə əlaqələndirirlər. Məsələn, bir valideyn qeyd edir ki, körpələrin dəri səpgilərinin ilkin səbəbi çox zaman nəm salfetlərdir və hətta valideyn öz əllərini belə bu salfetlə sildikdə uşaqda reaksiya yarana bilir. Bu cür real istifadəçi rəyləri göstərir ki, bazarda hər məhsula etibar etmək olmaz.

Media orqanları da bu məsələyə diqqət ayırıb. Məsələn, 2014-cü ildə EL TV-nin reportajında Standartlaşdırma qurumları tərəfindən bölgələrdə nəm salfet satışına reyd keçirildiyi xəbər verilib. Həmin yoxlamalar zamanı üzərində sertifikat bildirişi olmadan satışa çıxarılan nəm salfetlər aşkarlanıb. Nəticədə beş sahibkar sertifikatsız nəm salfet satdığı üçün inzibati qaydada cərimələnib. Qanunvericiliyə əsasən, salfetlərin üzərində Azərbaycan dilində açıqlama (etiket məlumatları) və müvafiq sertifikat nişanı olmalıdır; yoxlamalarda bir çox məhsulun bu tələblərə cavab vermədiyi üzə çıxıb. Bu, o deməkdir ki, bəzi şirkətlər keyfiyyətsiz və ya xaricdən qeyri-qanuni yollarla gətirilmiş salfetləri sertifikatsız şəkildə satır.

Şübhəli salfetlərlə bağlı təkcə cərimə yox, həm də səhiyyə statistikası narahatlıq doğurur. Yevlax Şəhər Xəstəxanasının dermatoloqu Şəfəq Abdürəhimova bildirir ki, son il ərzində nəm salfetlərin zərər verməsi şikayətilə 12 nəfər, daha sonra isə 3 nəfər onlara müraciət edib. Yəni real olaraq insanlar salfet ucbatından dərilərində yaranan problemlərlə xəstəxanaya üz tuturlar. Həkimin sözlərinə görə, nəm salfet həm xeyir, həm də ziyan verə bilər – gigiyenik cəhətdən təmizlik versə də, bəzi hallarda dəridə allergik xəstəliklər törədir. Bu cür hallar Azərbaycanda az da olsa rəsmi qeydiyyata alınır və göstərir ki, salfet seçimi məsələsində ehtiyatlı olmaq lazımdır.

Sosial mediada yayılan digər bir məlumat isə bəzi nəm salfetlərin hətta tozlu səthləri, ayaqqabını belə təmizləmək gücündə olması barədədir. İstifadəçilər zarafatla "nəm salfet ürəkdir" desələr də, əslində bu, salfetdəki kimyəvi təmizləyicilərin nə qədər güclü olduğuna işarədir. Əgər bir salfet asanlıqla cürətkar ləkələri silirsə, deməli tərkibində güclü kimyəvi yuyucular mövcuddur ki, bunlar da dəri üçün ziyandır. Belə nümunələr insanlar arasında narahatlıq doğurur və media da bu barədə maarifləndirici xəbərlər hazırlayır.

Ümumiyyətlə, Azərbaycanda istehlak bazarında olan salfetlərlə bağlı şikayətlər əsasən onların keyfiyyətinin aşağı olması, tərkibində zərərli maddələrin normadan çox olması və sertifikatsız satışıdır. Valideynlər xüsusən bazarlarda, kiçik mağazalarda satılan tanınmamış markalı uşaq salfetlərinə qarşı ehtiyatlı olmağı tövsiyə edirlər. Bir çoxları yalnız apteklərdə satılan və ya rəsmi distribyutor vasitəsilə gətirilən məhsulları almağa çalışırlar. Sosial şəbəkələrdə də tez-tez "filan markadan istifadə etdim, uşaqda səpgi oldu" kimi paylaşımlara, müzakirələrə rast gəlinir. Bu da istehlakçıların məsələyə həssas yanaşdığını və bir-birini məlumatlandırdığını göstərir.

Saxta və qeyri-sertifikatlı salfetləri tanımaq və mütəxəssis tövsiyələri

Azərbaycan bazarında mövcud olan saxta və ya standartlara uyğun olmayan salfetləri vaxtında tanımaq sizin və övladlarınızın sağlamlığını qoruya bilər. Mütəxəssislər və istehlakçı hüquqlarını müdafiə edənlər aşağıdakı məqamlara diqqət yetirməyi tövsiyə edirlər:

• Etiket məlumatlarını yoxlayın: Aldığınız salfetin qablaşdırmasının üzərində istehsalçı firma adı, ünvanı, tərkibi, istehsal və son istifadə tarixi aydın şəkildə göstərilməlidir. Əgər yaş salfetin üzərində istehsal tarixi və son istifadə tarixi yazılmayıbsa, ondan, ümumiyyətlə, istifadə etmək olmaz. Həmçinin tərkibi və xüsusiyyətləri haqqında məlumat, üzərində heç bir izahat olmayan məhsullardan uzaq durun – belə salfetlər gigiyenik cəhətdən sağlam hazırlanmamış ola bilər və ciddi təhlükə yaradar.
• Sertifikat nişanını axtarın: Məhsulun sertifikatlı olub-olmadığını göstərən işarələrə diqqət edin. Məsələn, tanınmış brendlərin məhsullarında çox zaman ölkə standartlarına uyğunluq nişanı və ya beynəlxalq sertifikat (CE, ISO, dermatoloji test və s.) qeyd edilir. 2014-cü ildə aparılan yoxlamalarda bir çox satış nöqtəsində salfetlərin sertifikatsız olduğu müəyyən edilmişdi; qanunla isə nəm salfetlərin tanınma (bildiriş) sertifikatı olmalıdır. Yəni qablaşdırma üzərində belə bir qeyd (və ya sertifikat nömrəsi) görməsəniz, həmin məhsulun qanuniliyinə və keyfiyyətinə şübhə ilə yanaşın.
• Azərbaycan dilində markalanma: Qablaşmada məlumatların Azərbaycan dilində yazılması vacibdir. Əgər bütün yazılar xarici dildədirsə və Azərbaycan dilində etiket əlavə edilməyibsə, bu, məhsulun rəsmi idxal prosedurlarından kənar gətirildiyini göstərə bilər. Belə hallarda salfetlərin sertifikatının olmaması ehtimalı böyükdür. Mütləq ana dilimizdə təlimat və məlumatları olan salfetlər alın ki, tərkibi və istifadə qaydası sizə aydın olsun.
• Qiymət və satış yeri: Çox ucuz, mənşəyi bəlli olmayan salfetlər cəlbedici görünsə də, unutmayın ki, keyfiyyətli məhsulun müəyyən bir minimal dəyəri olur. Əgər məhsul həddən artıq ucuzdursa və qeyri-rəsmi yerlərdə (məsələn, yol kənarında, bazarda açıq halda) satılırsa, bu, onun saxta olma ehtimalını artırır. Çalışın, nəm salfetləri aptek, böyük market kimi etibarlı satış nöqtələrindən alasınız. Bu, saxta və standartdan kənar məhsullardan qorunmağın yollarından biridir.
• Məhsulun görünüşü və qoxusu: Saxta salfetləri bəzən tanınmış markaların adını və dizaynını təkrarlayan qablarda satırlar (məsələn, adında bir hərf fərqi və ya loqoda kiçik dəyişiklik). Qabın keyfiyyətinə fikir verin – bulanıq çap, zəif yapışdırılmış etiket, qırıq möhür kimi detallar saxta məhsula işarədir. Həmçinin salfetin qoxusu çox kəskin, kimyəvi iyi gəlirsə, tərkibində zərərli maddələrin çox olduğundan şübhələnin. Keyfiyyətli uşaq salfetləri adətən yüngül xoş (və ya tam neytral) qoxulu olur, kəskin iy vermir.
• İstifadə testı: Əgər yeni bir markanı ilk dəfə alırsınızsa, öncə bir ədəd salfeti sınaqdan keçirin. Məsələn, onu əlinizin kiçik bir hissəsində yoxlayın – yanma, qaşınma vermirsə, böyük ehtimalla ciddi bir allergik komponent yoxdur. Həmçinin salfetlə plastik bir səthi silib baxın: əgər səthdə ağ rəngli köpük, yapışqanlı iz buraxırsa, demək məhsulda sabun maddələri həddindən artıqdır. Belə məhsulu üzünüzdə və ya körpənizin dərisində istifadə etməyiniz məsləhət deyil.

Nəticə olaraq, salfet alarkən məlumatlı olmaq və diqqətli davranmaq lazımdır. Əldə etdiyiniz məhsulun keyfiyyət sertifikatı, tərkibi və istehsal şəraiti barədə məlumat sahibi olmaq sizin haqqınızdır. Unutmayın ki, salfetlər nə qədər rahat olsa da, onların həddindən artıq və məqsədsiz istifadəsi zərərlidir. Ən sağlam təmizlik üsulu mümkün olduğu qədər su və təmiz dəsmaldan istifadə etmək, salfetlərə yalnız zəruri hallarda müraciət etməkdir. Valideynlər övladlarının sağlamlığı naminə bu məsələdə daha tələbkar və seçici olmalıdırlar. Təhlükəli maddələrdən uzaq, sertifikatlı və güvənilir salfetləri seçməklə özünüzü və ailənizi qorumuş olarsınız.