Alimlər bildirirlər ki, insan beyni gecə yarısından sonra oyaq qalmağa uyğunlaşmayıb. Bu saatlarda emosiyalar, düşüncə tərzi və hətta mənəvi baryerlər dəyişir, impulsiv qərar vermə riski isə xeyli artır.
Lent.az xəbər verir ki, bu barədə aparılan araşdırmada ətraflı məlumat verilib.
Gecə yarısından sonra beyində nə baş verir?
Neyrobioloqlar bildirir ki, gecə sakitlik dövrü kimi görünsə də, beyində proseslər tamamilə başqa ritmlə işləməyə başlayır.
Harvard Universitetinin alimlərinə görə, gecə yarısından sonra özünə nəzarət və tənqidi düşüncəyə cavabdeh neyron sistemlərinin aktivliyi azalır. Eyni zamanda narahatlıq, qorxu, tənhalıq və mənfi emosionallıq artır.
Bu zaman insan ətraf aləmi daha qaranlıq və ümidsiz görür, mənfi fikirlər və çarəsizlik hissi güclənir. Məhz bu səbəbdən gecələr daha çox impulsiv davranışlar — artıq yemək, spirtli içki istifadəsi və hətta özünə zərər yetirmə meyilləri müşahidə olunur.
“Gecə yarısından sonrakı beyin” nəzəriyyəsi
Neyrobioloqlar “Mind After Midnight” — “Gecə yarısından sonrakı ağıl” hipotezini irəli sürürlər. Bu nəzəriyyə bildirir ki, insan davranışı bioloji 24 saatlıq ritmə tabedir. Gün ərzində beyin aktiv fəaliyyətə, öyrənməyə və sosial əlaqələrə uyğunlaşır, gecə isə bərpa rejiminə keçir.
Bu ritm pozulduqda, məsələn, gecə növbəsi işləyərkən və ya uzunmüddətli yuxusuzluqda — beyin disbalans yaşayır. Əhvali-ruhiyyəni tənzimləyən neyromediatorların fəaliyyəti dəyişir, riskə meyl artır, məntiq zəifləyir.
Evolyusion izah
İnsanlar tarixən gecə yatıb, çünki ov qeyri-mümkün, təhlükələr isə çox olurdu. Bu səbəbdən beyin qaranlıq saatlarda daha çox narahatlıq və ayıqlıq vəziyyətinə keçir. Keçmişdə bu həyat qurtarırdı, bu gün isə həssaslıq və panikaya səbəb ola bilir.
Niyə gecə daha risklidir?
Araşdırmalar göstərir ki, gecə yarısından səhər 6-ya qədər intihar riski gündüzə nisbətən üç dəfə çoxdur. Bu saatlarda həmçinin narkotikdən sui-istifadə və qəbulün artdığı hallara rast gəlinir.
Mütəxəssislər misal çəkirlər:
Asılılıqdan əziyyət çəkən şəxs gündüz özünü idarə edə bilir, amma gecə impulsunu cilovlaya bilmir. Yuxusuzluqdan əziyyət çəkən tələbə gecələr tədricən ümidsizliyə qapılır, rasional düşünmə bacarığı azalır.
Alimlər nə deyir?
Harvardlı nevroloq Elizabet Klerman qeyd edir: “Milyonlarla insan gecənin ortasında oyaqdır və beyin bu vaxt tam başqa cür işləyir. Bunun insanların sağlamlığı və təhlükəsizliyi üçün nə demək olduğunu dərk etməliyik.”
Hazırda alimlər yuxusuzluğun motivasiya və mükafat mexanizminə necə təsir etdiyini tam başa düşmürlər. Bu məsələ xüsusilə gecə işləyənlər üçün aktualdır. Həkimlər, pilotlar, polis və xilasedicilər.
Yuxunun təhlükəsizlik rolu
Yuxu çatışmazlığı dopamin, serotonin və kortizol balansını pozur, bu da qərarvermə, emosional stabillik və özünüidarə bacarığını zəiflədir. Cəmi bir neçə gecə normal yuxusuz qalmaq belə dünyanı daha təhlükəli və gələcəyi ümidsiz göstərir.
Nə etmək lazımdır?
Gecə yarısından sonra emosional qərarlar verməyin, iş və aktiv ekran istifadəsini məhdudlaşdırın, yuxusuzluq təkrarlanarsa, yuxu mütəxəssisinə müraciət edin və həftəsonları da daxil olmaqla sabit yuxu rejimi saxlayın.
Ən yaxşı müdafiə vaxtında yatmaqdır. Beyin gecə dinclik və bərpa üçün proqramlaşdırılıb, və bu ritmə qarşı çıxmaq həm psixoloji, həm də fiziki sağlamlıq üçün risklidir.
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/lent_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi TikTok-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi X-da izləyin
