Ağ Evdə Prezident Donald Trampın rəhbərliyi ilə Azərbaycan və Ermənistan liderləri arasında keçirilən görüş iki ölkə arasındakı münasibətlər tarixində nadir bir məqamı ifadə edir.
Lent.az xəbər verir ki, bunu APA-ya açıqlamasında Amerikalı politoloq, beynəlxalq münasibətlər və təhlükəsizlik məsələləri üzrə ekspert, professor Ceton Kelmendi deyib.
Sülhün siyasi və iqtisadi Arxitekturası
O bildirib ki, onilliklər boyu davam edən və mütəmadi olaraq təkrarlanan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi bölgədə gərginlik və düşmənçilik mühitini formalaşdıraraq dayanıqlı inkişafı və iqtisadi əməkdaşlığı əngəlləyib: “Bu görüş sadəcə diplomatik müzakirə deyil, münasibətlərin normallaşdırılması istiqamətində atılmış konkret bir addım oldu. Onun əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, uzun illərdən sonra tərəflər ilk dəfə eyni masa arxasında əyləşərək davamlı sülhün əsasını qoya biləcək razılaşma üzərində anlaşdılar. Bu regionda sabit sülhün bərqərar olması siyasi sabitlik, iqtisadi inkişaf, beynəlxalq infrastruktur və enerji layihələrinə daha geniş inteqrasiya baxımından mühüm əhəmiyyət daşımaqla yanaşı, hər bir aspektdə həyati önəm kəsb edəcək.”
C. Kelmendinin sözlərinə görə, bu sənəd enerji təhlükəsizliyi, texnologiya, təhsil, hərbi əməkdaşlıq və ticarət kimi strateji əhəmiyyət daşıyan sahələrdə gələcək əməkdaşlığın əsasını qoyan çərçivə razılaşmasıdır.
“Avropanın əsas təbii qaz təchizatçılarından biri olan Azərbaycan, bu memorandum vasitəsilə qlobal enerji təhlükəsizliyində öz mövqeyini daha da möhkəmləndirərək, ABŞ və onun müttəfiqlərinin strateji maraqlarına birbaşa bağlı mühüm tərəfdaş statusunu gücləndirəcək. Sənəd, eyni zamanda, ABŞ-dan Azərbaycana yüksək texnologiyalar, innovativ həllər və müasir infrastruktur layihələri sahəsində sərmayələrin artmasına zəmin yaradacaq. Bu əməkdaşlıq təhsil sektorunda ikitərəfli proqramların genişlənməsinə, elmi-tədqiqat mübadilələrinin intensivləşməsinə və insan kapitalının inkişafına töhfə verəcək.
Hərbi və təhlükəsizlik sahəsində isə memorandum, regionda sülhün və sabitliyin möhkəmləndirilməsinə, müdafiə qabiliyyətlərinin təkmilləşdirilməsinə və xüsusən də rəqib qüvvələrin təsirinə qarşı koordinasiyalı fəaliyyətin gücləndirilməsinə imkan yaradacaq. Beləliklə, bu razılaşma yalnız iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlığı yeni mərhələyə çıxarmır, həm də Cənubi Qafqazın ümumi təhlükəsizlik arxitekturasına və iqtisadi inteqrasiyasına ciddi töhfə verir,” deyə o, əlavə edib.
907-ci Düzəlişin dayandırılması – strateji dəyişiklik
Amerikalı siyasi ekspertin fikrincə, 907-ci düzəlişin icrasının dayandırılması, Azərbaycanın Cənubi Qafqazda etibarlı strateji tərəfdaş kimi tanınmasını rəsmiləşdirərək ABŞ-la müdafiə, təhlükəsizlik və iqtisadi sahələrdə əməkdaşlığı keyfiyyətcə yeni mərhələyə yüksəldən mühüm siyasi dönüşdür.
“Azadlığa Dəstək Aktının 907-ci bölməsi uzun illər ərzində Ermənistanla davam edən münaqişə səbəbindən ABŞ hökumətinin Azərbaycana birbaşa yardım göstərməsini qadağan edirdi. Vaşinqton görüşündən sonra bu müddəanın icrasının dayandırılması, ABŞ-ın xarici siyasət kursunda əhəmiyyətli dönüş nöqtəsi olmaqla yanaşı, Azərbaycanın Cənubi Qafqazda etibarlı və strateji tərəfdaş kimi artan rolunun rəsmi şəkildə tanınması anlamına gəlir. Bu qərar, iki ölkə arasında müdafiə sənayesi, hərbi təlim proqramları, təhlükəsizlik sahəsində müasir texnologiyaların tətbiqi və infrastrukturun modernləşdirilməsi istiqamətlərində yeni əməkdaşlıq imkanları açır. Həmçinin, Azərbaycanın milli təhlükəsizlik potensialının gücləndirilməsinə, regionda sabitliyin möhkəmlənməsinə və beynəlxalq təhlükəsizlik arxitekturasına daha fəal inteqrasiyasına zəmin yaradır. Nəticə etibarilə, 907-ci düzəlişin dayandırılması yalnız ikitərəfli münasibətlərin inkişafına xidmət etmir, həm də ABŞ-Azərbaycan strateji tərəfdaşlığını keyfiyyətcə yeni mərhələyə daşıyır,” deyə o bildirib.
Professor qeyd edib ki, ABŞ, bu həssas regionda öz mövcudluğunu gücləndirməklə, Rusiyanın və İranın təsirini balanslaşdırmağı, həmçinin enerji ehtiyatlarının qlobal bazarlara maneəsiz və təhlükəsiz şəkildə çatdırılmasını təmin etməyi hədəfləyir: “Bu yanaşma, Cənubi Qafqazın geosiyasi əhəmiyyətini artırmaqla yanaşı, regionu beynəlxalq enerji və nəqliyyat xəritəsinin mühüm strateji mərkəzlərindən birinə çevirmə potensialına malikdir.
Vaşinqton görüşünün nəticələri ABŞ-a sülhün təşviqi və vasitəçilik missiyasını daha təsirli icra etmək imkanı verir, bölgədə uzunmüddətli sabitlik üçün siyasi və diplomatik alətləri gücləndirir. Bu, eyni zamanda, Asiyanı Avropa ilə birləşdirəcək dəmir yolu xətləri, enerji kəmərləri və logistika dəhlizləri kimi irimiqyaslı infrastruktur layihələrinin reallaşmasına zəmin yaradır. Beləliklə, ABŞ-ın bu istiqamətdə atdığı addımlar yalnız Cənubi Qafqazın təhlükəsizlik arxitekturasını möhkəmləndirmir, həm də regionu beynəlxalq iqtisadi və enerji şəbəkələrinin ayrılmaz hissəsinə çevirir.”
Zəngəzur dəhlizi – nəqliyyat layihəsindən daha artıq
Eksperin sözlərinə görə, ilk baxışda Zəngəzur dəhlizinin açılması sadəcə bir nəqliyyat layihəsi təsiri bağışlasa da, əslində bu təşəbbüsün dərin geosiyasi və strateji nəticələri var.
O bildirib ki, sözügedən dəhliz Azərbaycanı Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşdirərək, oradan da birbaşa Türkiyəyə çıxışı təmin edəcək və beləliklə, Ermənistanın əsas ərazisini və İran üzərindən keçən mövcud marşrutları yan keçən yeni, qısa və təhlükəsiz ticarət xətti formalaşdıracaq: “Bu dəhlizin istifadəyə verilməsi regionda ticarət və yükdaşımaların həcmini əhəmiyyətli dərəcədə artırmaqla yanaşı, enerji resurslarının, sənaye məhsullarının və logistika xidmətlərinin daha sürətli və effektiv şəkildə daşınmasına imkan yaradacaq. Nəticədə, Türkiyə və Azərbaycan yalnız iqtisadi cəhətdən deyil, həm də strateji baxımdan regional təsir güclərini xeyli gücləndirəcək. Zəngəzur dəhlizi həmçinin Cənubi Qafqazın nəqliyyat xəritəsini köklü şəkildə dəyişdirərək, Asiyadan Avropaya uzanan beynəlxalq ticarət və enerji dəhlizlərinin mühüm halqasına çevriləcək. Bu isə regionda güc balansının Azərbaycanın və Türkiyənin xeyrinə dəyişməsi, eyni zamanda Cənubi Qafqazın qlobal logistika və enerji infrastrukturunda strateji mərkəzlərdən birinə çevrilməsi deməkdir.”
Regional güclərin mövqeyi
Amerikalı siyasi ekspertin fikrincə, Cənubi Qafqazda uzun illərdir aparıcı təsir sahibi olan Rusiya, yeni əldə olunmuş razılaşmaların həyata keçirilməsi prosesində təminatçı rolunu qoruyub saxlamağa çalışacaq.
“Moskva üçün əsas məqsəd, bölgədə mövcud hərbi mövcudluğunu və iqtisadi maraqlarını zəiflədə biləcək hər hansı tendensiyanın qarşısını almaq, eyni zamanda, özünü regional təhlükəsizlik arxitekturasının ayrılmaz hissəsi kimi təqdim etmək olacaq. Bu yanaşma, Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı geosiyasi çəkisini qorumaqla yanaşı, onun regional diplomatiyada əsas oyunçu statusunu möhkəmləndirməyə xidmət edəcək. İran isə Zəngəzur dəhlizinin açılmasına ehtiyatla yanaşır. Çünki bu marşrut, onun Şərqlə Qərb arasında alternativ ticarət yolu kimi oynadığı rolu zəiflədə, regiondakı tranzit üstünlüyünü və iqtisadi təsir imkanlarını azalda bilər. Tehran üçün bu proses yalnız iqtisadi itkilər deyil, həm də geosiyasi mövqelərin zəifləməsi təhlükəsi deməkdir. Razılaşma eyni zamanda strateji rəqabətin yeni mərhələsini başlada bilər. Bu şəraitdə Avropa İttifaqı və Çin kimi digər qlobal güclərin bölgəyə marağı artaraq, onlar strateji mövqe qazanmaq üçün iri infrastruktur və enerji layihələrinə investisiya təklifləri ilə çıxış edə bilərlər. Bu isə Cənubi Qafqazı yalnız regional tranzit və enerji qovşağı deyil, həm də qlobal güclərin maraqlarının kəsişdiyi mühüm strateji mərkəzə çevirəcək”, deyə o, fikrini yekunlaşdırıb.
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/lent_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi TikTok-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi X-da izləyin
